اگر متوجه شده‌اید که تقریباً هیچ چیز از دوران نوزادی، کودکی و سال‌های قبل از مدرسه را به یاد نمی‌آورید، نگران نباشید؛ شما تنها نیستید. (چرا گذشته یادم نمیاد؟) اکثر افراد خاطرات بسیار کمی از دوران کودکی خود دارند یا اصلاً هیچ خاطره‌ای ندارند. این پدیده «فراموشی کودکی» (Infantile Amnesia) نامیده می‌شود و به ناتوانی در به یاد آوردن رویدادها و تجربیات قبل از حدود سن سه یا چهار سالگی اشاره دارد.
علل فراموشی کودکی:
محققان هنوز به طور کامل مطمئن نیستند که چه عواملی باعث فراموشی کودکی می‌شود، اما احتمالاً ترکیبی از عوامل بیولوژیکی و روانشناختی در این موضوع نقش دارند:
عوامل روانشناختی:
- مهارت‌های زبانی ناقص: در سال‌های اولیه، کودکان هنوز مهارت‌های زبانی کاملی ندارند و این می‌تواند توانایی آن‌ها در رمزگذاری و ذخیره خاطرات را تحت تأثیر قرار دهد.
- عدم توانایی در ایجاد روایت: حافظه در قالب داستان‌ها ذخیره می‌شود و کودکان فاقد مهارت‌های لازم برای ایجاد یک روایت منسجم از وقایع هستند.
- عدم درک اهمیت حافظه: هویت کودک حول محور حافظه شکل نگرفته است؛ او فقط در لحظه زندگی می‌کند و هنوز درک نکرده که یادآوری وقایع گذشته مهم است.
- نقش والدین در شکل‌گیری حافظه: صحبت والدین درباره خاطرات گذشته و پرسیدن سوالات درباره اتفاقات روزمره، به کودکان کمک می‌کند تا اهمیت حافظه را درک کنند و مهارت‌های مربوط به آن را بیاموزند.
عوامل بیولوژیکی:
- تکامل هیپوکامپ: هیپوکامپ (بخشی از مغز که در پردازش و ذخیره حافظه نقش دارد) نقش کلیدی در فراموشی کودکی دارد. در حدود سن چهار سالگی، هیپوکامپ به بلوغ می‌رسد و تغییرات در سیناپس‌های مغزی باعث از بین رفتن اتصالات غیرضروری و در نتیجه، از دست رفتن خاطرات می‌شود.
- تحرک و کاوش محیط: کودکانی که تحرک بیشتری دارند و محیط‌های متنوع‌تری را کاوش می‌کنند، خاطرات قوی‌تری خواهند داشت.
نظریه‌های مختلف:
- نظریه سرکوب خاطرات (فروید): زیگموند فروید معتقد بود که ما خاطرات اولیه خود را سرکوب می‌کنیم زیرا این خاطرات می‌توانند حاوی محتوای نامناسب باشند. هرچند جزئیات این نظریه چندان معتبر نیستند، اما ایده اینکه خاطرات اولیه ما به نوعی پنهان یا سخت قابل دسترس هستند همچنان مورد توجه است.
- نظریه ردپای عصبی: برخی مطالعات نشان می‌دهند که خاطرات کودکی ممکن است به‌طور کامل از بین نروند، بلکه به نوعی در مغز به شکل «ردپای عصبی» باقی بمانند.
خاطرات پایدار:
با اینکه اکثر خاطرات دوران کودکی از بین می‌روند، برخی از آن‌ها ممکن است باقی بمانند، به‌ویژه خاطراتی که شامل اتفاقات مهم، عاطفی یا پرتکرار باشند. مثلاً خاطرات با بار عاطفی قوی (مانند تولد یک خواهر یا برادر جدید یا یک موقعیت اضطراری خانوادگی) یا خاطراتی که بارها توسط اطرافیان تعریف شده‌اند، احتمال بیشتری دارند که در ذهن باقی بمانند.
فراموشی کودکی یک پدیده طبیعی است و دلایل مختلفی در ایجاد آن نقش دارند. اگرچه محققان هنوز در حال بررسی جنبه‌های مختلف این پدیده هستند، اما درک عوامل روانشناختی و بیولوژیکی مرتبط با آن می‌تواند به توضیح این مساله کمک کند.
〉〉 آیا حیوانات آگاهی و شعور دارند و با هوش مصنوعی خواهیم فهمید چه می‌گویند؟