بحث دربارهٔ توانایی فکری حیوانات از دیرباز مورد توجه انسان‌ها بوده است. ارسطو به این موضوع اهمیت زیادی می‌داد و درباره‌اش مفصل نوشت، و بدون شک این گفت‌وگوها از قبل از ثبت تاریخ نیز وجود داشتند.
در شش دهه اخیر، مطالعات زیادی نشان داده‌اند که ما هوش حیوانات را نادیده گرفته‌ایم. در حالی که رنه دکارت در قرن هفدهم معتقد بود حیوانات تنها ماشین‌های بی‌جان هستند و احساس یا تفکر ندارند، امروزه این نگرش تغییر کرده است. اکنون بیشتر بحث‌ها حول این محور است که حیوانات چقدر توانایی فکر کردن دارند، نه اینکه آیا اصلاً فکر می‌کنند یا خیر.
آگاهی و شعور حیوانات همچنان یک سوال بحث‌برانگیز است. آگاهی مفهومی گسترده است و شاید بهترباشد به مفهوم حس‌مندی توجه کنیم. حس‌مندی به معنای توانایی حیوانات در داشتن تجربیات ذهنی و شخصی است. با وجود مطالعات علمی طولانی‌مدت، تازه در سال ۲۰۲۱ بود که در بریتانیا جانورانی همچون هشت‌پاها و ماهی‌های مرکب به‌عنوان موجودات دارای حس‌مندی به رسمیت شناخته شدند، در حالی که این مسأله در ایالات متحده هنوز در حال بررسی است.
پس از دو هزار سال، هنوز استدلال منطقی در حیوانات به‌طور عمومی تایید نشده است. پرسش این است که آیا هوش حیوانات قابل اندازه‌گیری است؟ دیدگاه‌های رایج هوش حیوانات را طبق یک سلسله‌مراتب می‌بیند و ما انسان‌ها خود را در رأس آن می‌دانیم. اما برخی دانشمندان معتقدند این سلسله‌مراتب نادرست است و هیچ تعریف یا آزمون عادلانه‌ای برای سنجش هوش وجود ندارد.
〉〉 وقتی سگ‌ها جای عشق را می‌گیرند: بررسی یک بحران زناشویی
بیشتر تحقیقات تمرکز خود را بر گونه‌هایی گذاشته‌اند که انتظار می‌رود باهوش‌تر باشند، و این به معنای عدم وجود شواهدی دربارهٔ ناتوانی هوشی سایر گونه‌هاست. برای مثال، زاغ‌ها از حافظه اجتماعی خود برای پنهان‌سازی مواد غذایی استفاده می‌کنند، در حالی که پرندگان دیگر با ابزارهای خاص خود برای یافتن غذا فعالیت می‌کنند.
توانایی درک ارتباطات حیوانات نیز با پیشرفت فناوری و هوش مصنوعی در حال پیشرفت است. از سال ۲۰۲۵، استفاده از هوش مصنوعی برای تحلیل داده‌های صوتی حیوانات می‌تواند به شناخت بهتر زبان و ارتباطات آن‌ها منجر شود.